Dikkat Bozukluğu, Hiperaktivite Nedir ?
Nörogelişimsel bir bozukluk olan DEHB (dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu), çocuklarda hiperaktif hareketler, dikkat dağınıklığı, odaklanamama, konsantrasyon bozukluğu ve dürtüsel davranışlar ortaya çıkaran bir durumdur. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan bireylerde, beynin dikkati ve sosyal muhakemeyi kontrol eden bölgeleri zayıftır. Daha çok çocuklarda görülsede tüm bir yaşama yayılabilir.
ADHD Nedir?
Attention-deficit and hyperactivity disorder kelimelerinin kısaltması olan ADHD, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu anlamına gelir. ADHD, özellikle çocukluk çağında sık karşılaşılan bir nörodavranışsal bozukluktur. Bu bozukluk, dikkat etmede zorluk, hiperaktivite ve dürtüsellik ile karakterizedir.
DEHB Neden Olur?
Genetik yatkınlığın söz konusu olduğu Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB)'nun nedeni hala tam olarak ortaya konulamamış olsa da, DEHB bulunan kişilerde yapılan kontrollerde bazı ortak noktalar keşfedilmiştir. Bunlar arasında, beyinde bir tür kimyasal olan dopamin seviyesinin düşük olması ve sosyal muhakemeyi kontrol eden beynin ilgili bölümünün diğer alanlara göre daha zayıf çalışması yer almaktadır.
Ayrıca, bir başka araştırmaya göre, DEHB bulunan kişilerde beyindeki yapısal farklılıklardan biri olarak daha az gri madde hacmi tespit edilmiştir. Gri madde, kişinin konuşma, oto kontrol, karar verme ve kas kontrolü fonksiyonlarında etkilidir.
Erkek çocuklarda, hiperaktivite sorununun yaygınlığı 2-3 kat daha fazladır. Bu sorunun oluşmasında biyolojik, psikolojik, genetik ve sosyal etkenlerin katkısı olduğu düşünülmektedir.
Dikkat eksikliği bulunan kişilerde ortak olarak genetik geçiş (ebeveyn veya kardeşte bulunması), beyin hasarına neden olan travma, anne karnında ya da erken yaşlarda çeşitli çevresel risklere maruz kalma, hamilelik sürecinde alkol ile sigara kullanımı ve erken doğum gibi bulgular tespit edilmiştir.
DEHB Belirtileri Nelerdir?
Çocuğunuz gereksiz yere sağa sola koşturup sürekli hareket halindeyse, gereğinden fazla konuşuyorsa, sakin bir şekilde kalamayıp sürekli el ve ayaklarını oynatıyorsa, bu belirtiler Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB)'na işaret edebilir. Hiperaktivite olmadan, sessiz, çekingen, kendi halinde, yavaş ve dalgın çocuklara ise “Dikkat Eksikliği Bozukluğu” tanısı konulabilir.
Hiperaktivite bozukluğu genellikle bebeklik döneminde ortaya çıkar, ancak belirtiler çoğu zaman çocuk okula başladığında daha belirgin hale gelir. Genel olarak, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu, çocuğun sosyal, akademik ve günlük yaşamını olumsuz yönde etkileyen nörogelişimsel bir durumdur. Bu durum, erken fark edilip uygun destek ve tedavi sağlandığında kontrol altına alınabilir ve çocuğun yaşam kalitesi artırılabilir.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) belirtileri şunlardır:
- DEHB'li çocuklar sürekli kıpır kıpır hareket halindedir.
- Başkaları konuşurken dinlemek için odaklanmazlar.
- Sessiz oyun oynayamazlar.
- Dikkatleri kolay bir şekilde dağılır.
- Sıklıkla başkalarının sözünü keserler.
- Düşünmeden hareket etme eğilimi gösterirler.
- Amaçsızca koşup tırmanmaya çalışırlar.
- Çok konuşurlar.
- Sık sık bir şeyleri kaybedip unuturlar.
- Görevleri tamamlamakta zorlanır, sıkılıp başka bir şeyle ilgilenmeye başlarlar.
Dikkat eksikliği belirtileri:
- Dikkatin kolay dağılması.
- Dürtüsellik.
- Zihnini zorlaması gereken işlerden kaçınma ve çabuk sıkılma.
- Sonuçlarını düşünmeden ani davranışlar sergileme.
- Bir aktiviteden çabuk sıkılıp farklı bir şeye yönelme.
- Unutkanlık.
- Derslerde başarı ortalamasının altında kalmak.
- Odaklanamamak.
- Göz teması kurmamak.
- Detaylara dikkat etmemek.
- Anlatılanları dinlememek.
- Talimatları uygulamamak.
Bebeklerde Hiperaktivite Belirtileri
Bebekler genellikle 1 yaşına kadar sürekli ağlama evreleriyle fark edilirler. Huzursuz, sinirli ve kıpır kıpırdırlar. Daha anne karnındayken tekme atan ve hareketli olan bebekler, bu özellikleriyle dikkat çeker.
Bebeklik döneminde olası belirtiler şunları içerir:
- Bebeğin tükenmez bir enerjisi var gibi görünür.
- Uyandığında güçlükle sakinleşir.
- Kolik hastası olabilir.
- Dokunmaya, kokuya, sese ve giysilere karşı aşırı duyarlılık gösterir.
- Genellikle kısa süreli ve huzursuz uyur.
- Erken dönemde sürünmeye başlar.
- Bazen tutmak ve okşamak zor olabilir.
Çocukluk döneminde, verilen görevlerde dikkat eksikliği nedeniyle zorluk yaşanabilir. Çocuğun düşünmeden ve dürtüsel olarak hareket etmesi, olumsuz sonuçlara yol açma potansiyeline sahip aceleci davranışlar olarak kendini gösterebilir.
Hiperaktivite, aşırı motor aktiviteyi içerir. Çocuklar, özellikle daha küçük yaşlardaki çocuklar, istendiğinde hareketsiz oturmakta zorlanabilirler. Genel olarak, Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) olan çocukların yaklaşık %20-60’ında öğrenme güçlüğü vardır. Ancak, DEHB’si olan her çocuk, dikkat eksikliği ve dürtüsellik nedeniyle bir tür öğrenme güçlüğü yaşayabilir.
Yetişkinlerde hiperaktivite belirtileri:
Hiperaktivite bozukluğu, genellikle bir çocukluk hastalığı olarak kabul edilse de ve her zaman çocuklukta başlasa da, altta yatan nörofizyolojik farklılıklar yetişkinlikte de devam edebilir. Vakaların yaklaşık yarısında, davranışsal belirtiler yetişkinlikte de görülebilmektedir. Tanı, bazen ergenlik ya da yetişkinlik dönemine kadar fark edilemese de, belirtilerin bazıları 12 yaşından önce mevcut olabilir.
Yetişkinlerde görülen belirtiler:
- Konsantrasyon zorluğu
- Görevleri tamamlamada zorluk
- Sabırsızlık ve acelecilik
- İlişkileri sürdürmede zorluk
Yetişkinlerde, küçük çocuklarda görülen hiperaktiviteden farklı olarak, hiperaktivite genellikle huzursuzluk ve ajitasyon şeklinde kendini gösterebilir.
DEHB Türleri Nelerdir?
Mental Bozuklukların Teşhis ve İstatistik El Kitabı, 5. baskıya (DSM-5) göre 3 tür hiperaktivite ve dikkat eksikliği türü vardır:
- Dikkatsiz DEHB
- Hiperaktif/dürtüsel DEHB
- Kombine DEHB
Genel olarak, DEHB erkeklerde yaklaşık iki kat daha yaygındır. Ancak oranlar, bozukluğun türüne göre değişiklik gösterebilir. Ağırlıklı olarak hiperaktif/dürtüsel tip, erkeklerde 2 ila 9 kat daha yaygın görülürken; dikkat eksikliğinin önde olduğu tip, her iki cinsiyet arasında eşit olarak dağılmaktadır.
DEHB'ye ailesel bir yatkınlık olduğu düşünülmektedir.
DEHB Tanısı Nasıl Konur?
Teşhis için özgül bir test veya tahlil ne yazık ki bulunmamaktadır. Çocuğun sosyal etkileşimini ve akademik başarısını etkileyen Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), önemli bir rahatsızlıktır. Bu sorunun teşhisi, psikiyatrik değerlendirme, ölçüm araçları ile aileden ve öğretmenden alınan bilgilerin ışığında konulmalıdır.
4 yaşından önce çocuğun hareketleri ve mizacı sık değiştiği için, DEHB genellikle okul çağında teşhis edilir. Hiperaktivite tanısı konulabilmesi için, çocuğun 6 yaş ve üzerinde olması ve mevcut belirtilerin en az 6 aydır görülmesi gerekmektedir.
Diğer yandan, ayırıcı tanı için tiroid testleri, EEG, kan incelemesi veya nörolojik inceleme bazen gerekli olabilmektedir.
DEHB Tedavisi Var mı?
Tedavi için doktor, aile ve okul arasında iş birliğine ihtiyaç vardır. Her çocuk için yaşam alanı, öncelikler ve ailenin imkanları doğrultusunda bireysel bir tedavi planı hazırlanır. Çocuğu incitmeden, yaşadığı güçlükler hakkında bilgi vermek ve tedaviye onay ve desteğini sağlamak tedavide önceliklidir.
Davranışçı yöntemlerde ilaç tedavisi ve eğitim, birbirine paralel olarak uygulanabilir. Ancak her çocuk için ilaç kullanımı şart değildir. Gerekli durumlarda, aileler ilaç kullanımı konusunda suçluluk ve kararsızlık gösterebilmektedir. Bu durum, bazen tedavinin gecikmesine, sorunların büyümesine, çocuğun yaralanmasına veya çevrenin olumsuz etkilenmesine neden olmaktadır.
İlaçlar, doktor kontrolünde kullanıldığından, kesinlikle ciddi bir yan etkiye veya bağımlılığa yol açmaz. Tedaviye ne kadar erken başlanırsa, akademik hayatta yaşanabilecek güçlükler, hırçınlık, mutsuzluk gibi ikincil problemlerin gelişmesi o kadar engellenebilir.
Toplum ve okul hayatındaki yanlış bilgiler, çocukların bu tanıyla dışlanmasına yönelik korkuları artırarak erken değerlendirmelerin önüne geçebilmektedir. Ancak gün geçtikçe okullarda ve toplumda bu güçlüğü yaşayan çocuklar daha doğru tanınmaktadır.
Çocukların “yaratıcı, enerjik, çabuk karar veren, pratik, hazırcevap ve coşkulu” yönleri öne çıkarılarak, onların kendine güvenen, çevreleriyle barışık ve üretken bireyler olmaları için fırsatlar yaratılmaktadır.
DEHB Testi Var mı?
Teşhis için özgül tek bir test veya tahlil ne yazık ki yoktur. Tanı, aileden alınan öyküde bebeklikten bu yana belirtilerin incelenmesi, çocuğun bugününün gözlenmesi ve okul ile öğretmenlerden alınan bilgiler doğrultusunda yardımcı psikometrik testlerle konur.
CAS, Wisc-r 4, Wisc-r, MOXO, Bender, Stanfort Binet cognitif testleri yanında, okuma yazma incelemesi, kaygı ve diğer ruhsal zorlukları ayırt etmek için kişilik testleri uygulanan psikometrik testlerdir.
İletişime Geç
Aşağıda bulunan formu doldurun en kısa sürede size dönüş sağlayalım!